Ведае вёска: так шчыра Марылю
Ясь, маладую, кахае!
З Полацка возіць ёй стужкі штохвілю,
Брошкі для мілай купляе.
Сёння - ці будзе вось толькі да густу? -
Хлопец прывёз для каханай
Неба кавалак - блакітную хусту
З макаў гірляндай агнянай.
Мроіцца Ясю ўжо: тварык дзявочы
Радасцю шчырай зардзее.
Шмат скажуць хлопцу адданыя вочы,
Сэрца сагрэе надзея.
Ды што за кропка вунь бачыцца воку?
Голуб ляціць у блакіце!
З весткай якой ён спяшае з высоку?
Што, што нясе ён, скажыце?
Вось перад ганкам ён сеў, шызапёры,
Ясю, як ёсць, дакладае,
Быццам Марыля, знябытая ў горы,
Слёзы адна пралівае.
Бы сірату з нешчасліваю доляй
Мачаха ў пушчу паслала,
А каб адтуль не вярнулася болей,
Пушчу ўсю зачаравала.
Блудзіць па лесе Марыля. Цень ночы
Тут агарнуў сіраціну.
Крык пугачовы, ваўчыныя вочы
Страшаць да смерці дзяўчыну!
Стала між хвояў, дрыжыць, як асіна,
Просіцца, ледзьве жывая,
Літасці ў неба самога дзяўчына,
Ды - цішыня там нямая.
Ясь вестуна слухаць болей не здолеў,
Весткай нядобрай працяты.
Сеў на каня і штосілы праз поле
Мчыць да Марылінай хаты.
Мачаха злосна сустрэла хлапчыну:
«Падчарка дзе? Дзесь блукае!
З дому ўцякла. Ці ж я знаю прычыну!
Шмат вельмі гонару мае!»
Ясь больш не мог слухаць здрадныя словы,
Ныла душа па дзяўчыне.
Кінуўся ў лес, хоць быў час вечаровы:
Не, ён яе не пакіне!
Хлопца сустрэў бор няветлівы, дзікі,
Цемра глыбокая пушчы.
Соваў нябачных жахлівыя крыкі
З чорнай даносяцца гушчы.
Цэлую ноч у гушчэчы той блудзіць,
Кліча Марылю, гукае.
Глуха. Хіба толькі птушку дзе спудзіць,
Звера ў бярлозе злякае.
Бы пасвятлела - паловаю твару
Месяц зірнуў з паднябесся.
Ды зноў схаваўся за цёмную хмару,
Зноў стала вусцішна ў лесе.
Лес патанае ў счарнелым тым змроку -
Як жа знайсці тут Марылю?
Бліснула зорка іскрынкай з высоку,
Бліснула й згасла праз хвілю.
Ды ўжо зара паміж дрэваў яснее
За асаковай палянай.
Зноў узгараецца ў сэрцы надзея:
Знойдзе мо след хоць каханай.
Выйшаў на ўзгорак. Там з-за вербалоззя -
Гола, бязлюднае поле.
Толькі самотная ў лозе бяроза -
Плачкай над нейчаю доляй.
Нізка схілілася, быццам ад жалю -
Росы на голлі ці слёзы?
Белая, белая - нібы з паркалю
Дзіва-сукенка ў бярозы.
А каля шыі яе лебядзінай -
Газа1 зялёнай лістоты.
Ветрык гуляе з той лёгкай тканінай,
Поўны нязнанай пяшчоты.
Раптам на Яся, здалося, яскрава,
Глянулі тут з-за галінкі
Сінія вочы Марылі ласкава
З чыстаю кропляй слязінкі.
Ясь аж застыў быў ад дзіўнага дзіва -
Як жа тут люба, як гожа!
Так і глядзіць на бярозу шчасліва
І адарвацца не можа.
Чуе, зязюля кукуе на вуха:
«Ясю, і праўда: тут тая,
Што ты шукаеш, па кім твая скруха,
Любай душа тут жывая.
Просіць яна цябе з ласкай, з пяшчотай
Стаць у цяньку яе, з ёю,
Шчыра табе ўсё раскажа лістотай,
Быць яна хоча з табою».
І прыхінуўся да любай у жалю
Ды і застыў з ёй хлапчына.
Толькі апошняю кропляй крышталю
З вейкі зляцела слязіна.
Дзень ён стаяў, бы якая падпора,
Бледны, нібы мармуровы.
Вось ужо й сонца пагасла над борам,
Тлее і захад барвовы.
Ноч завіхурыла свет навальніцай.
Д'ябальскі посвіст стыхіі.
Ды ўжо не верне й пярун з бліскавіцай
Яся цяпер з летаргіі.
Лес аж гудзе, вецер дрэвы згінае,
Б'ецца, шалее віхура.
Гром паднябесны зямлю скалынае,
Ноч усю носіцца бура.
Раніцай сціхла. Зіхоткія высі.
Сонца плыве над палямі.
Бачыць пастух: дзве бярозы спляліся
Голлем, як быццам рукамі.
Нібы ў вянку, пад нябёс сінізною,
Над лугавінай расянай
Шэпчуцца лісцем яны між сабою,
Так, як каханак з каханай.
Хутка заўважылі цуд гэты людзі,
З вёсак сюды заспяшылі.
Гляньце ж усе: дзе яшчэ такі будзе
Шлюб, як у Яся й Марылі?
Вырасла побач і дзіўная зёлка:
Гэта - зусім не на згубу -
Ім, маладым, сем калёраў вясёлка
Падаравала да шлюбу.
Што ні вясна - зёлка зноў неўпрыкметку
Тут расцвітае пад ранне.
«Ясь і Марыля» - назвалі так кветку
Людзі у знак іх кахання.
Ну, а бярозы? Спяваць ім купчастай
Кронай адзінай сваёю.
Мачахі ж дом паглынула пад час той
Возера з чорнай вадою.
13 ліпеня 1841 г.
Каментары
У Полацкім павеце ёсць возера Шэвіна, пры ім на ўзгор'і стаяць дзве бярозы, якія люд называе «Дзявочыя слёзы» і на якія дзяўчаты вешаюць вянкі з кветак «Іван ды Мар'я». (Заўвага аўтара.)
Упершыню на польскай мове ў альманаху «Niezabudka» (T.III. 1842).
Пераклаў Кастусь Цвірка
1. Газа - гатунак лёгкае тканіны.
