Поўняць на захад ад Неўля прастору
Вобразы дзікай прыроды:
Лесам, як ценем, укрытыя горы
І ў берагах цёмных воды.

Зелень травы скрозь ды чырвань тут моху
Роўна даліну заслалі;
Ёсць пасяродку яе вады троху,
Што як люстэрка з аддалі.

Возерам колісь была роўнядзь тая,
Лодкі рыбацкія мела;
Ветрам узнятая хваля крутая
Ля берагоў тых шумела.

Час (ён спаўняе заўжды прызначэнне)
Хвалі пазбавіў свабоды;
Зверху раскінуў з траў дзікіх скляпенне,
Сціснуўшы возера воды.

Возера-вязня схавала цямніца,
Толькі ў малое вакенца
Месяца твар час ад часу глядзіцца,
Промень ад зоркі праб'ецца.

Ціша магільная там ужо будзе,
Толькі ў вячэрнім тумане
Чутны крык качак, пра возера ж людзі
Гэткае помняць паданне:

Снег ішоў, зорка згасала пры зорцы,
Вецер і цемра густая,
Возера ўнізе, вёска на горцы,
Люд у карчме ўжо гуляе.

Шум за сталом, кожны куфаль трымае,
Хто каго хоча частуе;
Тут у дуду дзьме музыка, іграе,
Моладзь ахвотна танцуе.

Дзед, які з палкаю ледзь ставіў крокі,
Быццам набыў спрыт юначы,
Сціснуў дзяўчыну, пасля рукі ў бокі
І казака ў гурце скача.

Смех у натоўпе і плясканне ў ладкі,
Весела ўсюды народу;
Раптам рыбак, снег атросшы з апраткі,
Стаў і гаворыць ля ўходу:

«Брацця, спачніце ад скокаў хвіль колькі,
Рыбы на ловах замнога,
Скача з-пад лёду, і ў невадзе столькі,
Што трэба будзе падмога».

Тут як зароў хтось: «Ой, страта якая!» -
Потым на печы заахаў;
Раптам пачвара на двор вылятае,
Людзям падкінуўшы страхаў.

Кожны на дзверы глядзіць у спалоху,
Танцаў аціхла стыхія,
Хрысцяцца разам адныя патроху,
Пацеры шэпчуць другія.

Люд уцякае, ў карчме парадзела,
Больш тут не цешыць нічога;
Толькі стуль моладзь спяшаецца смела
Да рыбакоў на падмогу.

Вось цягнуць невад, з вады ўжо дасталі,
Разгортваюць невад шырока;
З дзіркаю быў ён: як быццам парвалі,
Рыбы ж нідзе ані вока.

Гэта жарт чортаў, і думка ўзнікае:
Як толькі ранак засвеціць,
Возера ксёндз, можа, хай пасвянцае,
Потым закінуць зноў сеці.

Злы дух падслухаў нараду й размовы,
Што будуць клікаць плябана,
Выдумаў жарт яшчэ гэтакі новы,
Што толькі ў духу шайтана.

Цёмная ноч апусцілася нізка,
Зоркі знікаюць у хвалі;
Дом на гары каля возера блізка,
Шчэ ў ім агні не стухалі.

Моўчкі сядзіць там рыбак ва ўтрапенні,
Жонка і дзеці ўжо спалі;
Думку спыніў ён на дзіўным здарэнні,
Стратах, што іх напаткалі.

Бура бушуе, лес крышыць уночы,
Віхры нясуцца па свеце;
Вые сабака, ў ката гараць вочы,
Як ліхтары ў цемры свецяць.

Дух недалёка - рыбак знервавана
Пот на ілбе выцірае;
Жонку хацеў разбудзіць нечакана -
Хтосьці ў акно зазірае:

«З просьбай, сусед, да цябе я прыходжу,
Дай мне вазок дзяцей везці;
Хутка вярну, за дабро ўзнагароджу,
Як толькі ранак засвеціць».

«Цёмна, і вецер, бы мора, іграе,
Што ж, як патрэба такая!» -
«Бура нічога, ды час не трывае,
Мэта мяне падганяе».

Глянуў рыбак, насцярожыў ён вуха,
З віхрам сусед нестрыманы
Хутка прапаў, і адна завіруха
Снежныя ўзносіць туманы.

Бура аціхла, замоўклі віхуры,
Ветры кудысь пазнікалі,
Вынырнуў месячык ясны з-за хмуры,
Зоркі на небе заззялі.

Думку рыбак не адводзіць ад дзіва,
Ды ўжо агонь дагарае;
Спаць ён улёгся, і зноўку пудліва
Думка снавалася тая.

Хатнія ўсталі, агонь ужо свеціць,
Працу сабе ўсе займелі;
Хто ўе вяроўкі, а хто пляце сеці,
Ўстаў і рыбак тут з пасцелі.

Ранак на ўсходзе гарэць пачынае,
Іней апаў на бор сонны;
Просьбу суседа рыбак узнаўляе,
Згадвае клопат ягоны.

З хаты выходзіць, і здзіў нечуваны
Зноў яго стрэў ля дварышча;
Бачыць вазок свой, ён лёдам скаваны,
А на вазку - шчупачышча.

Жонка і хатнія выйшлі ўжо з дому,
Што тут, ніхто з іх не знае,
Ён жа нічога не кажа нікому,
Быццам штось мысляй чытае.

І заспяшаўся на возера, сцяты,
Сець там была ўжо гатова;
Між рыбакамі пра дух той пракляты
Ціха вялася размова.

Зблізку й здалёку збягаюцца людзі,
Той тому кажа, што знае,
Кожны цікавіцца, што гэта будзе,
Ксёндз на санях пад'язджае.

Богу старанна пачаўшы маліцца,
Службу святую там справіў;
Высвянціў невад і тую вадзіцу,
Працу на добрасць уславіў.

Кожны, свае далучаючы сілы,
Разам працуе з народам;
Невад, свае распраўляючы крылы,
Пространь займае пад лёдам.

Сетка па лёдзе ужо слізгацела,
Воды бурлілі глыбока,
Невад дасталі, і ў невадзе цэлым
Рыбы не бачаць ні вока.

Сталі над сеткаю ўсе ў задуменні:
Нечага тут перайначыць;
Хтосьці азваўся ў людскім зграмаджэнні:
«Вам я скажу, што ўсё значыць.

Сёння, на сходзе ўжо ночы глухое,
Рыбу здабыўшы з-пад лёду,
Чорт перавёз яе ў месца другое -
Вось яго доказ народу».

Кажа ён, як чорт вазка расстараўся,
З віхрам ляцеў, з непагодай,
Як да яго праз вакно ён звяртаўся,
Сані вярнуў з нагародай.

Слухалі людзі аповед жахлівы,
Сцятыя цяжкай жальбою,
І разышліся па хатах маўкліва,
Невад забраўшы з сабою.

Тая мясціна нібы ўчаравана,
Кожны яе абмінае;
Тая вада, што даўно нечапана,
Мохам, травой зарастае.

Выкляты дух, дзе ні ступіш у дзеі,
Там адны беды, руіны;
Дзе былі замкі, там водзяцца змеі,
Там апусцелі краіны.

[1842]

Каментары

Упершыню на польскай мове ў альманаху «Niezabudka» (T. IV. 1843).
Пераклаў У.Мархель