Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч

ХАЛІМОН НА КАРАНАЦЫІ

Урывак

Песня І

    Як рыбак з уткай над прудам,   

………………………………....................

Ў строп старшына упёр глаз;

Штосьці ён нa вус матае,

Знаць, дзівы прыпамінае,

Вось начаў такі расказ:

 

«Унялась бура страшэнна,

Мінула граза ваенна,

Устаў цяжкі матак стон!

Спрыкрылася людзям драцца,

Ўзялісь з сабой цалавацца,

Пранцуз дахаты галён!

 

І апалчэнцы з крыжамі

Вялікімі грамадамі

Радзенькі брадуць к даму;

Адзін гасцінец з сабою,

Другі рад, што хоць з душою

Ў сваю верне старану.

 

А раненыя салдаты,

Хоць на кулях, да багаты!

У крыжах стальная грудзь!

Свае ix чэсна страчаюць,

Хлебам, соллю, прынімаюць,

Дзяўчаты вянкі плятуць.

 

Зямельна павесялела,

І песенька загудзела,

Аразвела кожна твар;

Мужык стаў за ніўку брацца,

Нечага у лес хавацца, ­

Рад малады, рад і стар.

 

Вялікі, баш, цар маскоўскі

Аб'явіў указ такоўскі,

Што абойме бацькаў трон;

Ўложыць царскія кароны,

Падданых сваіх паклоны

У сталіцы прыме ён.

 

Да не то што людзі свойскі,

Вось, браткі, паны заморскі

Сталі той указ чытаць;

Спужаліся небажата!

Слалі пасольства багата

У Маскву - паклон аддаць.

 

Падумаў царок дабрэнькі,

Што вось Халімон старэнькі,

Гарадзецкі старшына,

На прозвішча Забалотны,

Mо' а б, дзеткі, быў ахвотны

Спазнаць сваяго цара.

 

Зазваў вялікі паняты

Дый у Імушчэств Палаты

Прыказаў пісаць указ,

Што б старшыну адшукалі,

На дарогу грашэй далі,

У Маскву выслалі ўраз!

 

Як указ той прачыталі,

Валасы на сабе рвалі

Усе палатныя чыны;

Акружны ледзь не збясіўся,

Яго пісар аж упіўся,

 ­ Така чэсць для старшыны!!

 

Дзве нядзелькі чыняць рады,

Яку к старшыне грамады

Бумагу ім напісаць?

Што б, баш, ён нe разазліўся,

Ў Маскве цару не журыўся;

Дзела б за сэрца уняць!

 

І прыдумалі - ў прыказе,

На златабрэзнай бумазе,

Такія рэчы вядуць:

Што б старшына Забалотны

Прыбыў у горад хоць пяхотны,

Яго у Палаце ждуць.

 

Добра прыгаворка кажа:

Вяліць пан, то скачы, ўража!

На то ж старшыною стаў.

Вось запрог я каламажку,

Наліў квасочку баклажку,

Талакна ў гаршчок наклаў

Дый у Магілеў пусціўся,

Ў канцаралію явіўся,

Проста к трэцяму сталу;

Там панок вельмі чыноўны,

Вёрткі, на ліха размоўны,

Чыніў мне просьбу таку:

 

«Дарагенькі мой старшынка!

Вось расчынятая скрынка,

І царска міласць табе;

Бяры грошы, сколька стане,

Паедзь на каранаванне –

Цар у госці жджэ к сабе».

 

Нечага, браткі, казаці,

Панкі добрыя ў Палаці,

­ Навучалі мужыка:

«Ты у Маскве не лякайся.

На царамонью яўляйся,

Крычы з другімі «ура!».

 

Думалі, што Забалотны

Галавой не абаротны,

Згадзіць беларуску чэсць.

Нябось!.. мы самі з вусамі,

Знаем, як ладзіць з панамі,

Умеем парадак весць.

 

Згроб карбованцы у шапку,

Хваціў бумагі ў ахапку,

Панкам нізкі паклон даў,

На квацеры апынуўся

Дый кажухом апрануўся,

Ўсе рэчы свае звязаў.

 

Чакаю, саўсім гатовы,

Аж вось і пісар пачтовы

Глянуў, дзеткі, з-за вакна;

Боязка шапку знімае,

А пасля, чы тут, пытае,

Гарадзецкі старшына. 

 

Да тут, – кажу, – ён у хату

Глядзіць, чы клажу багату,

Аслі цяжак мой снарад?

Далей лісам, астарожна,

Папытаў, гдзе падарожна,

Пакланіўся дый назад.

 

Чакаць - мужыцка прывычка;

Аж тут два кані і брычка

Пaд ганак стралой ляціць;

Быццам для яснавяльможна,

Ладзяць рэчы застарожна,

Пайшоў!.. І званок звініць!

 

Стралой конікі ляцелі,

Шашой калёсы гудзелі;

Ha дарожцы нi браду,

Hi гарбочка, нi даліны,

Раўчука, нi каляіны –

Едзеш, быццам па ляду.

 

Маўляў звёздачкі сіяюць,

Так па старанам мігаюць 

Маляваныя дамкі;

Пры іх з кветкамі садочкі,

Тут жа з варывам градочкі,

Лесам нa ix буракі!

 

Ўміг на станцыю прымчалі,

Там ужо, дзеткі, чакалі

Із Гарадка старшыну:

Пісар падарожну справіў,

Свежых конікаў паставіў,

­ Кіпела! - вось у агню.

 

Ямшчык па трыгельт явіўся,

Ўзяў шастак дый пакланіўся,

­ Ты Забалотнага знай!

Мы чэсці сваёй не здрадзім,

Там, гдзе трэба, не падгадзім,

Толькі ж каней паганяй!

 

Ды пачтовыя ж там хаты,

Быццам царскія палаты!

Боязка па ix хадзіць;

Ты ў лапцях нe пакажыся,

Плюнуць назем сцеражыся!

Там і пол красна блішчыць.

 

Так едучы дзень і ночку,

К вялікаму гарадочку

Прыляцелі не ў агляд;

Там станцыя пачтавая –

Дзіва, браткі! люстравая!

Золатам блішчыць снарад.

 

Смаленскам горад той зваўся,

Там, на шчасце, я спазнаўся

Ca Стахоўскім старшыной:

Базылём яго хрысцілі,

Шавалончыкам манілі, ­

Ён з Пінска вядзе род свой.

 

Знайце ж, дзеткі, павет Пінскай,

Зямля губерніі Мінскай –

Вяліка там нізіна;

А ўюноў - мае міленькі!

Лаві прыполам радзенькі,

Што роў, то прыстань ўюна!

 

Думаю, дзельна прычына!

To ж чужой зямлі старшына,

Трэба ж нам тут нe ўва знак

Паказаць чэсць беларуску,

Паднясці чарку, закуску,

­ Гдзе дзела, не грош шастак! 

 

Індыком начапурыўся,

Важна ў пояс пакланіўся,

Пусціў яму рэч таку:

«Пойдам харчэўню праведаць,

Выпіць чарку дый паснедаць –

Я за ўсё, братка, плачу».

 

Пан Шавалончык ахвотна

Уважыў чэсць Забалотна –

Пайшлі горла прамачыць.

Харчэўня ж пры почце блізка;

Ўходзім, кланяемся нізка,

Просім квацерку наліць.

 

Там маляваны палаты!

Дый ляндар, відна, багаты,

Із зямелькі ён чужой,

­ Языком нe хрысціянскім,

Заморскім, якімсь паганскім,

Балбоча, быццам ліхой.

 

Думаю - ты шварнудзёнак!

Забалотны, Шавалонак –

To ж не простыя чыны!

А ты мелеш небыліцу,

He бачыш, што у святліцу

Важны прыйшлі старшыны!

 

Дый крыкнуў - селядца справіць!

Перцу, цыбулі дабавіць,

Абрусом тут стол накрыць!

Аляндар, відна, спужаўся,

Падбяжаў к нам, засмяяўся,

«Кеске, кішке?» - гаварыць.

 

Ах ты, ліхая чарціна!

Хош, што б з Гарадка старшына

Пайшоў к злому на пахмель?

Ў пятніцу скорам валочаш,

Накарміць нас кішкой хочаш? –

Баш ты яго, мудрагель!

 

Ляндару ў вочы плюнуў,

З Базылём нa почту сунуў,

Ўзяў там з гаршка талакна,

А Базылі Шавалончык

Дабыў уюноў ражончык –

To ж, брат, царская яда! 

 

Так мы ў дальшую дарогу

З Базылём вось - хваліць Богу! –

Ў адной брычцы пацяглі,

І нам было весяленька,

Да і кішэні схадненька –

Папалам мы кошт вялі.

 

Ранкам багатай нядзелі

Пaд Барадзін прыляцелі.

Страх! Магілы там блішчаць;

Да ўсё, дзеткі, не прастыя,

Камянныя, залатыя,

Міла ж там панкам ляжаць!

 

Мы і ў Вязьме пабывалі,

Пернікаў там накуплялі;

А пернікі ж?! дзівісь ты!

To пявункі, то салдаты,

To казельчыкі рагаты,

To паненкі залаты!

 

Шавалонка ж, Забалотна

Ўсюды страчаюць ахвотна,

He малыя ж то чыны!

Ледзь у падарожну глянуць,

Так зараз кратацца стануць –

Ha каранацью едзем мы!!

 

Вось сэрца рускай зямейкі,

Благасцівай сямейкі,

Масква засвяціла нам!

А мае браткі міленькі!

Мае зоркі дарагенькі!

To ж ліку нямаш царквам!

 

Ўсяка манерам інакша,

Адна ад другой багатша,

Золата каплець з дахоў!

Як у кожную заглянеш,

Святым неўнарок ты станеш,

Маліся толькі здароў! 

 

Уязджаем! Горад багаты!

Свецяць каменны палаты,

У вуліцах хмара людзей!

Тут жа пры кожным дамочку,

Як мурашкі пры гняздочку,

Буркуе цьма галубей!

 

Вось і кончылась дарога.

На сэрцы якась трывога –

Дзіва ж, браткі! царскі госць!

Трэба ж нам тут нe падгадзіць,

Віншаванне цара зладзіць,

Да на то ж галоўка ёсць!»

 

Тут стары крыху прыстане,

На грамаду важна гляне,

­ Страх, браткі! - людзі дрыжаць;

Вось хацелі б падзівіцца,

Канца расказу дабіцца –

Усе, баш рыбкі, маўчаць!