Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч

ГАПОН

Беларуская аповесць

Урывак

ПЕСНЯ І

Калі ахвота начата,

Што ж стаіце, як цялята?

Далей, хлопцы, маладзіцы,

Зачніце ад «Мецяліцы".

З камедыі-оперы "Ідылія".    

 

    Шум, крык, гоман у карчме,

Кіпіць сельская дружына,

Піва, мёд, гарэлку п'е,

Ажны курыцца чупрына.

 

Гаспадары за сталом

Громка гутарку вядуць,

А ляндарка з лендаром

Мёд, гарэлку раздаюць.

 

Хлопцы, дзеўкі, маладзіцы

Ля парога гаманяць,

А старыя чараўніцы

Цішком ля печы сядзяць.

 

Ананя нa скрыпцы іграець

«Лявоніху», то «бычка»,

Гапон жару паддаваець:

«Зыграй, крычыць, «казачка»!

 

Аж юкнула Кацярынка,

Так задаў ёй кулаком,

«Хадзі, мая ты малінка!» -

Дый затупаў хацаром.

 

«Ананя, рэж вясёлы!» -

Крычьщь громка наш Гапон

Дый, сабраўшы ў світцы полы,

Мэрам хохлік! мэрам ён!..

 

To ўпрысядкі выкідаець,

Ажны стогнець пaд ім пол,

To галубца падбіваець,

Ажны трасецца хахол.

 

«Ах! ух! давай жару,

Давай болі, давай пару!» -

Крычыць Гапон дый гуляець,

Пад скрыпачку падпяваець. 

«Эх, чух, Кацярынка!

Чабоцікі красны;

Каму блішчаць, каго любяць

Твае вочкі ясны?

Эй, чух, Кацярынка!

Твае кудры ўюцца,

Скачыць, пляшыць мая міла,

Аж шчочкі трасуцца».

 

Трэйчы Гапон прамакнуў,

Бражджаць ножны з вагнівом,

Стаў на месцы - падпрыгнуў

Дый затупаў хадаром.

 

Кацярынка ж успляснула,

Ha міленькага зірнула,

Хвіць! спаднічку распусціла,

Трэйчы запяткам падбіла,

Дробны ножкі выкідаець,

Чаранічкі скрыпяць,

А із вочак аж сіяець,

Быццам іскры ляцяць.

 

Русы коскі падлятаюць,

Каснікі, як жар, гараць;

А вось вышай як заграюць,

Так і возьме прыпяваць:

« Мілы Хартон, мілы Саўка,

Да мілейшы ж мой Гапон,

Хахол ясны, пояс красны,

А галасок! кабы звон.

Hе хачу Саўкі, Хартона,

­ Мне жыцця з імі не быць,

Валей маяго Гапона,

З ім не буду я тужыць».

 

Пяець, пляшыць, падбіваець,

Усяк вокам за ёй брадзець,

Як ластачка, падплываець;

Ажны кочацца глядзець. 

 

Ананя ж - воўча юха!

To ўжо нечага маніць!

Ярка рэжа iз-зa вуха,

Аж скрыпка яго звініць.

«Мяцеліцу» прабірае

Ёмка, громка, ладны час!

Дробна смыкам падсякае,

Звініць рымка, гудзіць бас.

Локаць упёршы у брука,

Ля кабылкі нос дзяржаў,

Далі сцiхнуў - дый з-за вуха

Ha «Лявоніху» падняў.

 

Схваціў Гапон Кацярынку,

Смела к сэрцу прыцягнуў,

Абняўшы рукой за спінку,

«Лявоніху» успрыгнуў.

 

Угрунь за ім маладзіцы,

Дзеўкі, хлопцы, хто як змог,

Дрыжаць чупрыны, спадніцы,

Суматоха - што крый Бог!

Ад пылу аж пацямнела,

Хохат, лопат, шум да крык,

Як у гаршку закіпела,

Як нa быдла напаў зык.

Той ўпрысядкі, той вынідкі,

Чупрыны, як шчэць, дрыжаць,

Тая бокам, тая скокам,

Дай так вазьмуць прыпяваць:

«Ах, калі ж я ў матулькі была,

Як вішанька у садочку цвіла;

Папалася злому духу, мужыку!

Ён высушыў, як ліпінку ў духу.

Наехала повен двор татароў

Да ўзялі ж майго мужа ў палон;

He жаль жа ж мне, што яго узялі,

Толькі шкода, што някрэпка звязалі;

Ён, паганец, уцячэць, уцячэць,

Мне галоўку натаўчэць, натаўчэць.

Трэба ж будзе сцерагчыся, уцякаць,

З вараб'ямі пaд страхою начаваць».

 

Далі крыкнула Тацяна,

Абняўшы за шыю Яна:

«Пайшоў Янка ў грыбы,

Тацяна ў апенькі,

Спаткаліся, абняліся,

Як дзеткі маленькі».

 

А за ёю Халімон

Гудзіць, як царкоўны звон:

«Ой, Божа мой, Божа!

Нашто я радзіўся?

Састарыўся, як сабака,

Дасюль не жаніўся». 

 

Перастаў. Гапка спляснула

Дый тоненька зацянула:

«На вуліцы курта брэша,

А да мяне мілы чэша,

А чы чэша, чы не чэша,

Да недарам курта брэша! »

 

Вот так пляшуць, прыпяваюць,

Хохат, лопат, крык і зык,

Аж нaд строп пыл падмятаюць,

А як рэзаў - рэжа смык!

 

Аж тут скрып!.. дзверы суздром

Расчыніліся... трывога!

Бо з войтам сам аканом

Як тут - знайшліся ў парога.

 

Уся ахвота прыўстала,

Ha ўсіх стракатня напала:

Ананя ж - як уцяў!

Пахінуўся напярод.

Па ўсіх струнах запішчаў,

­ Так кончыўся карагод.

 

І Гапону нe да танца,

Як акомана, паганца,

Ён угледзеў, так прыстаў,

Ha ўсё горла закрычаў:

«Ой, будзе ж нам цёпленька, браткі!

Хто малады, уцякай з хаткі!

Нядарам сталі шаптаць,

Што некрутаў будуць браць.

Пабірай ix ліхі бес!

Хто дуж, уцякайма ў лес!»

 

Тут настала суматня,

Ўсяк бяжыць, маўляў, з агня,

Адзін дзверы выпірае,

Другі ціснецца пaд стол,

Той чэраз акно сігае,

А Гапон хваціў за кол,

Дый спіной стаўшы ў куце,

Як мятлой, усіх мяце.

 

Вот калі покурцяў туча,

Гурмам мядзведзя асадзіць,

А ён ca злосці мармуча,

Як каторага пагладзіць,

Той з болю яўкне, той брэша,

Так Гапон наш колам чэша. 

Ён вярцеўся, кабы ўюн,

Сюды і туды кідаўся,

He жалеў, біў хто папаўся,

Але і коман цікун!

Глядзь! усякія плахціны,

To кажухі, то пярыны,

Ha Гапона стаў кідаць,

He дзіва ж было паймаць:

Яго, беднага, звязалі

Ды у калодкі скавалі;

Годзі вадзіць карагод!

 

Кацярынка пабляднела,

Заплакала, абамлела,

Прыйшоў на ix чорны год.